Vorige week bezocht ik een vriend. De overbuurmeisjes, respectievelijk 8 en 10 jaar oud, kwamen onverwachts langs. Ik vroeg hoe het ging op school. De oudste vertelde honderduit: dat de uitleg altijd veel te lang duurde, en dat ze de opdrachten ‘sneu’ vond. De jongste begon te vertellen over de geschiedenislessen van de afgelopen week: de Tweede Wereldoorlog. Ik merkte op dat het een opvallend actueel thema is — de maand mei, de brandhaarden overal ter wereld.

Plotseling onderbrak de oudste haar zusje: ‘Dat mag je niet zeggen.’ Ik was verbaasd. Wat mocht het meisje niet zeggen? De jongste vertelde verder en liet de naam Adolf Hitler vallen. De oudste waarschuwde nog dringender: “Dat mag je echt niet zeggen. Die naam mag je niet noemen!”

Waar kwam deze waarschuwing vandaan? Waarom zou je die naam niet mogen noemen? Bij mijn weten was Hitler een fanatieke ideoloog, een charismatische maar gewetenloze manipulator, en een autoritaire leider die zijn persoonlijke haat en rancune omzette in een staatsmachine van terreur en genocide. Zijn menselijkheid valt niet te ontkennen — maar het is een menselijkheid die laat zien waartoe een mens in staat kan zijn als empathie verdwijnt, ego en macht centraal staan en haat de drijfveer wordt.

Geschiedenis leert ons waartoe mensen in staat zijn — zowel in het goede als in het kwaad. Pas als we erkennen wat er is gebeurd — en bereid zijn te kijken naar wat achter ons ligt — kunnen we vooruit. Wie niet wil leren van de geschiedenis, loopt het risico haar te herhalen. Het is precies daarom dat namen genoemd moeten worden.

Ik vraag me af of deze kinderen van hun ouders of van hun onderwijzers geleerd krijgen dat de naam Adolf Hitler niet genoemd mag worden. Als dit de trend op scholen is, houd ik mijn hart vast voor de toekomst.

We zien wat er gebeurt wanneer empathie verschraalt. In Gaza wordt een volk gestraft voor zijn bestaan. In Israël leven mensen in voortdurende angst. Beide zijden dragen trauma’s van generatie op generatie over — elk in een eigen taal, met een eigen geschiedenis. Wie alleen de ene kant hoort, verliest het vermogen om te voelen voor de ander.

In de VS waarschuwt Elon Musk voor de gevaren van overmatige empathie voor het collectieve belang; Donald Trump toont selectieve empathie, afhankelijk van de politieke context. Adolf Hitler heeft laten zien wat er gebeurt als empathie volledig verdwijnt.

Het lijkt me beter dat kinderen de naam Adolf Hitler geleerd krijgen — en hem hardop durven noemen. Het is schrikbarend als ze niet meer weten wie hij was, of waarom hij en zijn overtuigingen, met desastreuze gevolgen, ertoe doen. En dat geldt ook voor alle andere (wereld)leiders die een vernietigende invloed op de samenleving hebben gehad of hebben.

We moeten het beest bij de naam noemen.